ΓΙΑΛΟΣ

Τον 19ο και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα το νησί είχε περίπου 25 χιλιάδες κατοίκους, ήταν αλιευτικό και σπογγαλιευτικό κέντρο, είχε αναπτύξει ναυπηγική βιομηχανία ικανή να κατασκευάζει γύρω στα πεντακόσια ιστιοφόρα τον χρόνο. Σήμερα, οι φιλόξενοι κάτοικοι πλησιάζουν τις τρεις χιλιάδες και τα τελευταία χρόνια οι περισσότεροι έχουν στραφεί στον τουρισμό. Μόλις το πλοίο από τη Ρόδο πλησιάσει στο λιμάνι αντικρίζουμε τη μοναδική αρχιτεκτονική με τα πολύχρωμα νεοκλασικά, που θυμίζουν σκηνικό ταινίας.
Το χαρακτηριστικό ρολόι του λιμανιού, δωρεά της οικογένειας Πετρίδη από το 1881 είναι αυτό που βλέπουμε πρώτο και πίσω το κτίριο που σήμερα στεγάζει την Αστυνομία και το ταχυδρομείο, το μοναδικό που θυμίζει την ιταλική περίοδο στο νησί. Μπροστά από την Αστυνομία βρίσκεται η προτομή του πολιτικού Γιώργου Γεννηματά που είχε καταγωγή από την Σύμη. Αν συνεχίσετε δεξιά από το Ρολόι, θα βρείτε το Χαράνι, τον ταρσανά με δυο-τρεις από τους τελευταίους καραβομαραγκούς του Αιγαίου. Λίγο παρακάτω ένα στενό δρομάκι με σκαλοπάτια οδηγεί στο ύψωμα όπου βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Ευαγγελίστριας, σημείο με υπέροχη θέα.
Αν συνεχίσουμε το δρόμο κοντά στην θάλασσα θα φτάσουμε σύντομα στην παραλία ΝΟΣ, την μοναδική στον Γιαλό και από εκεί ο δρόμος οδηγεί στο Νημπορειό. Επιστρέφουμε στο Ρολόι για να κινηθούμε προς το κέντρο του Γιαλού και στα δεξιά συναντάμε το τριώροφο αρχοντικό Καμψοπούλου, στο οποίο υπογράφτηκε η παράδοση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα από τους Γερμανούς στους Συμμάχους που χρησιμοποιούσαν την οικία αυτή ως Διοικητήριο. Μάρτυρας του γεγονότος οι επιγραφές στο μπροστινό μέρος του κτιρίου, μία στα ελληνικά και ή άλλη στα αγγλικά. Λίγο πιο πέρα σκαλισμένο στο βράχο, ένα αντίγραφο του ανάγλυφου πλοίου από την Ακρόπολη της Λίνδου και μία επιγραφή με μια στροφή ποιήματος που μιλά για ελευθερία. Μπροστά από τον βράχο το περιστέρι της Ειρήνης, έργο του γλύπτη Κώστα Βαλσάμη.
Προχωρώντας προς το κέντρο του Γιαλού συναντάμε την πέτρινη γέφυρα, το Καντιρίμι (παραφθορά από το καλντερίμι) που ενώνει τις δύο πλευρές του λιμανιού. Αμέσως μετά βρίσκεται το Τελωνείο και μπροστά του η παλιά ανοιχτή ψαραγορά. Από την γέφυρα στα δεξιά απλώνεται η πλατεία του κάμπου όπου βρισκόταν παλαιότερα ο ταρσανάς του νησιού, μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο κόπηκαν τα δέντρα και εδώ έγινε η πρώτη αφαλάτωση στο νησί. Σήμερα στην πλατεία αυτή γίνονται διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Συνεχίζοντας θα βρούμε το Δημαρχείο της Σύμης και μετά το Ναυτικό Μουσείο Σύμης. Συνεχίζοντας στο εσωτερικό συναντάμε το Νηπιαγωγείο και κατόπιν το Δημοτικό Σχολείο και στα αριστερά κατεβαίνουμε λίγα σκαλιά που μας οδηγούν στην υπέροχη βοτσαλωτή αυλή της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη, μητρόπολη του νησιού, με το εντυπωσιακό καμπαναριό.
Αφού περάσουμε δίπλα από τα γραφεία της Μητρόπολης, ένα στενό δρομάκι οδηγεί πάλι στο λιμάνι, στο σημείο από όπου φεύγουν τα καραβάκια για τις παραλίες ή τις ημερήσιες εκδρομές. Αφήνουμε το λιμάνι και πριν το Φαρμακείο, μπαίνουμε πάλι στα στενά και συναντάμε την πλατεία της Σκάλας.
ΧΩΡΙΟ

Από εδώ ξεκινά η γνωστή Καλή Στράτα με τα 500 σκαλοπάτια, μέχρι το Χωριό ή Άνω Σύμη που, όπως οι περισσότερες παλιές πρωτεύουσες των νησιών, χτίστηκε μακριά από τη θάλασσα υπό τον φόβο των πειρατών. Μετά από περίπου 400 σκαλιά και αφού τα αρχοντικά που θυμίζουν τις εποχές της μεγάλης ακμής του νησιού, θα φτάσουμε στην ήσυχη πλατεία του Συλλόγου με κάποια εστιατόρια και καφέ γύρω-γύρω. Αν πάμε αριστερά θα φτάσουμε στο Ποντικόκαστρο όπου βρίσκονται 20 ανεμόμυλοι που κάποτε άλεθαν το σιτάρι για το ψωμί και τα παξιμάδια των ναυτικών.
Αν πάμε ευθεία θα συναντήσουμε το το παλιό Δημοτικό Φαρμακείο του νησιού ή Σπετσαρία με το ίδιο εσωτερικό από τον 19ο αιώνα. Λίγο πιο κάτω η οικία Πετεινάκη, δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής. Ακολουθώντας τις μικρές πινακίδες προς το αρχαιολογικό Μουσείο, θα συναντήσουμε κατόπιν το τετραώροφο αρχοντικό του Χατζηαγαπητού με την ονομαστή Σάλα του. Το Αρχαιολογικό Μουσείο που θα βρούμε μετά στεγάζεται στην οικία Νικολάου Φαρμακίδη.
Στο Χωριό υπάρχουν πολλές εκκλησίες, μεταξύ τους την Παναγιά Χαριτωμένη και τη μεγάλη Παναγιά του Κάστρου, όπου, εάν είστε τυχεροί και βρείτε κάποιον να σας ανοίξει και εάν φυσικά δεν έχει δοθεί δάνειο για κάποια έκθεση, θα δείτε την περίφημη «Δευτέρα Παρουσία» του 16ου αιώνα. Ενα αριστούργημα του σπουδαίου ζωγράφου Γεωργίου Κλόντζα.
Φτάνοντας στην κορυφή εκτός από την εκκλησία της Παναγιάς θα δούμε και το Ιπποτικό κάστρο που χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, στην θέση της αρχαίας Ακρόπολης, τα οικόσημα των Μεγάλων Μαγίστρων στις οχυρώσεις, μαρτυρούν ποιοι συμμετείχαν στα έργα της εποχής. Από εδώ η θέα προς το χωριό, τον Γιαλό και το Πέδι είναι ανεπανάληπτη.
ΠΕΔΙ

Από εδώ ξεκινά η γνωστή Καλή Στράτα με τα 500 σκαλοπάτια, μέχρι το Χωριό ή Άνω Σύμη που, όπως οι περισσότερες παλιές πρωτεύουσες των νησιών, χτίστηκε μακριά από τη θάλασσα υπό τον φόβο των πειρατών. Μετά από περίπου 400 σκαλιά και αφού τα αρχοντικά που θυμίζουν τις εποχές της μεγάλης ακμής του νησιού, θα φτάσουμε στην ήσυχη πλατεία του Συλλόγου με κάποια εστιατόρια και καφέ γύρω-γύρω. Αν πάμε αριστερά θα φτάσουμε στο Ποντικόκαστρο όπου βρίσκονται 20 ανεμόμυλοι που κάποτε άλεθαν το σιτάρι για το ψωμί και τα παξιμάδια των ναυτικών.
Αν πάμε ευθεία θα συναντήσουμε το το παλιό Δημοτικό Φαρμακείο του νησιού ή Σπετσαρία με το ίδιο εσωτερικό από τον 19ο αιώνα. Λίγο πιο κάτω η οικία Πετεινάκη, δείγμα τοπικής αρχιτεκτονικής. Ακολουθώντας τις μικρές πινακίδες προς το αρχαιολογικό Μουσείο, θα συναντήσουμε κατόπιν το τετραώροφο αρχοντικό του Χατζηαγαπητού με την ονομαστή Σάλα του. Το Αρχαιολογικό Μουσείο που θα βρούμε μετά στεγάζεται στην οικία Νικολάου Φαρμακίδη.
Στο Χωριό υπάρχουν πολλές εκκλησίες, μεταξύ τους την Παναγιά Χαριτωμένη και τη μεγάλη Παναγιά του Κάστρου, όπου, εάν είστε τυχεροί και βρείτε κάποιον να σας ανοίξει και εάν φυσικά δεν έχει δοθεί δάνειο για κάποια έκθεση, θα δείτε την περίφημη «Δευτέρα Παρουσία» του 16ου αιώνα. Ενα αριστούργημα του σπουδαίου ζωγράφου Γεωργίου Κλόντζα. Φτάνοντας στην κορυφή εκτός από την εκκλησία της Παναγιάς θα δούμε και το Ιπποτικό κάστρο που χτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα, στην θέση της αρχαίας Ακρόπολης, τα οικόσημα των Μεγάλων Μαγίστρων στις οχυρώσεις, μαρτυρούν ποιοι συμμετείχαν στα έργα της εποχής. Από εδώ η θέα προς το χωριό, τον Γιαλό και το Πέδι είναι ανεπανάληπτη.
Από το Χωριό αντί να κατεβούμε στο Γιαλό, πηγαίνουμε στο Πέδι, έναν όμορφο κόλπο όπου είχαν οι Συμιακοί στο παρελθόν τα εξοχικά τους για να περνούν το καλοκαίρι. Σήμερα στο Πέδι υπάρχει Ξενοδοχείο με τις περισσότερες κλίνες στο νησί αλλά και ενοικιαζόμενα δωμάτια ή σπίτια. Ο Δήμος της Σύμης σχεδιάζει επίσης την κατασκευή Μαρίνας, για ιστιοφόρα και γιοτ. Στην περιοχή υπάρχουν πολλά περιβόλια με συκιές, ελιές, αμυγδαλιές και φραγκοσυκιές. Στον δρόμο για το Πέδι θα συναντήσουμε την εκκλησία της Παναγίας Αληθινής, όπου κάθε καλοκαίρι γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Λίγο πιο κάτω υπάρχει ο Σταθμός παραγωγής ενέργειας, που τροφοδοτεί όλο το νησί με ρεύμα. Μία από τις σημαντικότερες αλλά ακόμη άγνωστες τοποθεσίες της Σύμης βρίσκεται ανάμεσα στο Χωριό και το Πέδι και είναι το απολιθωμένο δάσος,ένα από τα λίγα σε όλη την Ελλάδα.
ΝΗΜΠΟΡΕΙΟ
Από το Ρολόι του λιμανιού στο Γιαλό πηγαίνουμε δεξιά και περνώντας από την παραλία ΝΟΣ, θα καταλήξουμε στο λιμάνι του Νημπορειού, που είναι σήμερα ένας μικρός οικισμός. Ονομάστηκε Εμπόριον, γιατί ήταν σημαντικός τόπος συναλλαγών. Τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής είναι σημαντικά, όπως το υπερφυσικό (περίπου τρία μέτρα) μαρμάρινο άγαλμα γουρουνιού, που βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη, όπως και η “επιτύμβια στήλη της Σύμης”, ιωνικό έργο του 520 π. Χ. περίπου.
Παριστάνει άνδρα με ιμάτιο και δόρυ, σχεδόν σε φυσικό μέγεθος. Επίσης βρέθηκαν βωμοί αφιερωμένοι στο θεό Απόλλωνα και την Μούσα Ουρανία. Βρέθηκαν επίσης ερείπια παλαιοχριστιανικής Βασιλικής κοντά στην θάλασσα και κάτω από το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης. Αργότερα στη θέση της τρίκλιτης Βασιλικής χτίστηκαν τρία ξωκλήσια. Στην ίδια περιοχή βρέθηκαν ακόμη αψιδωτά υπόγεια, τα Δώδεκα Σπήλια, που μάλλον χρησίμευαν σαν εργαστήρια ζωγραφικής και γλυπτικής, ενώ άλλοι το θεωρούν ταφικό συγκρότημα της αρχαιότητας. Με την κατασκευή του δρόμου που οδηγεί στο Νημπορειό, άρχισε και η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.
ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΠΑΤΗΤΗΡΙΑ
Στον δρόμο από τον Γιαλό για Πανορμίτη, ένα από τα μοναστήρια που θα συναντήσετε είναι αυτό του Μεγάλου Σωτήρη. Εκεί θα δείτε την πινακίδα που οδηγεί αριστερά, στο μικρό μονοπάτι για την περιοχή του Κουρκουνιώτη μέσα στο δάσος με τα κυπαρίσσια. Εδώ βρίσκονται τα έντεκα αναστηλωμένα πέτρινα πατητήρια από την εποχή του Βυζαντίου, και είναι το σημείο όπου ανασκάφηκαν τα περισσότερα από τα 120 συνολικά πατητήρια του 10ου ως 18ου αιώνα σε όλο το νησί. Τα χρησιμοποιούσαν για να φτιάχνουν το περίφημο λευκό συμιακό κρασί που έκανε τους ξένους περιηγητές να γράφουν ύμνους στο όνομά του.